Wszystkie informacje uzyskane są dzięki współpracy z kampanią “Szczepię, bo…”, dostępne także pod adresem: http://pneumokoki.pl

Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae) to bakterie chorobotwórcze, mogące atakować różne narządy człowieka. Pneumokoki należą do nielicznej grupy bakterii szczególnie groźnych z uwagi na swoją budowę, która pozwala im na wnikanie m.in. do ośrodkowego układu nerwowego i sprawia, że są bardziej odporne na działanie niektórych czynników zewnętrznych.¹

Zwykle występują w jamie nosowej i gardle zdrowych dzieci i zdrowych dorosłych. Szczególnie u małych dzieci, z uwagi na ich niedojrzały układ odpornościowy, bardzo łatwo dochodzi do zasiedlenia (nosicielstwa) śluzówki nosa i gardła pneumokokami.²

To właśnie dzieci do 5-go roku życia są najbardziej narażone na nosicielstwo pneumokoków i wywoływane przez nie choroby.¹

Im młodsze dziecko, tym słabszy układ odpornościowy i większe ryzyko zachorowania, a także cięższy przebieg choroby.³
Chociaż nie u wszystkich osób, które są nosicielami pneumokoków dochodzi do zachorowania, mogą one potencjalnie zakażać innych drogą kropelkową, np. w czasie kaszlu, kichania czy przez bezpośredni kontakt.¹

Znanych jest ponad 90 typów (serotypów) pneumokoka. Zdecydowaną większość groźnych zakażeń powodują tylko niektóre z nich, najbardziej inwazyjne.

Łatwemu rozprzestrzenianiu się pneumokoków sprzyjają: 

1. Durbin W. J. „Zakażenia pneumokokowe” Pediatria Po Dyplomie, Przedruk 2006: 3-9
2. Czajka H., Wysocki J. „Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych” Vademecum, Wydanie I, Kraków 2010, str. 71-76
3. Zalecenia Polskiej Grupy Roboczej ds. IChP, Pediatria Polska, maj-czerwiec 2007 (82), nr 5-6.

NOSICIELSTWO PNEUMOKOKÓW:

Pneumokoki są groźne, ponieważ łatwo się rozprzestrzeniają – wystarczy kichnięcie czy kaszel, aby nosiciel przekazał bakterię innej osobie.¹

Samo nosicielstwo bakterii nie jest chorobą, jednak w sytuacji osłabienia odporności np. w wyniku infekcji wirusowej może dojść do rozwoju chorób powodowanych zakażeniami pneumokokowymi.²

Na zetknięcie z pneumokokiem najbardziej narażone są dzieci do 2 roku życia ze względu na niedojrzały układ odpornościowy.³

W skupiskach dzieci (żłobkach, przedszkolach, domach dziecka) nosicielstwo pneumokoków jest bardzo wysokie. Dane z Polski szacują tę wartość na ponad 60%. Także u dzieci wychowywanych w domu nosicielstwo jest częste i wynosi 22%.³

Nosicielstwo pneumokoka stwierdza się u 5-10% zdrowych dorosłych.²

Najczęściej zakażenia powodują te same serotypy pneumokoka, które występują w jamie nosowej i gardle nosicieli. Oznacza to, że rozprzestrzenianie się chorób spowodowanych przez pneumokoka jest zwykle związane z większą częstością występowania nosicielstwa.²

Przenoszenie bakterii wśród członków rodziny jest zależne od liczby osób w gospodarstwie domowym, pory roku (najczęściej dochodzi do zakażeń zimą i wczesną wiosną) i obecności w najbliższym otoczeniu chorych na zakażenia układu oddechowego (szczególnie pneumokokowe zapalenie płuc) lub ucha środkowego. Nie jest znany dokładnie okres zaraźliwości choroby pneumokokowej, ale do zarażenia innych osób może dochodzić tak długo, jak długo bakterie są obecne w wydzielinach z dróg oddechowych chorego lub nosiciela.²
Hryniewicz, Epidemiologia zakażeń pneumokokowych w Polsce i na świecie, Elsevier, styczeń 2010, s. 4-5

1. H. Czajka, J. Wysocki, Szczepienia w profilaktyce chorób zakażanych, 2010, s. 71-76
2. A. Sulikowska Nosicielstwo nosogardłowe Streptococcus pneumoniae u dzieci do 5 roku życia w wybranych środowiskach w Warszawie. Pediatria Polska 2003; 78: 377-384

KTO JEST NAJBARDZIEJ ZAGROŻONY:

Najbardziej zagrożone zakażeniem pneumokokowym są dzieci poniżej 2 roku życia z uwagi na niedojrzały układ odpornościowy.¹

Im młodsze dziecko, tym większe ryzyko wystąpienia choroby wywołanej przez pneumokoka.¹ 

Dom nie chroni przed zachorowaniem. Pneumokokami można zarazić się wszędzie. ²

Uczęszczanie do żłobka czy przedszkola, jak również posiadanie rodzeństwa w wieku do 5 lat potęgują istniejące zagrożenie.^2,3

Drugą grupą szczególnego ryzyka są osoby po 65 roku życia, u których w związku z wiekiem radykalnie spada odporność organizmu.⁴

Inne czynniki mogące zwiększać ryzyko zakażenia pneumokokowego u dzieci⁵:

Choroby znacznie zwiększające ryzyko zakażenia pneumokokami:¹

1. Albrecht P. I wsp. „Zalecenia Polskiej Grupy Roboczej ds. IChP u Dzieci dotyczące stosowania siedmiowalentej skoniugowanej szczepionki przeciwpneumokokowej (PCV7)” Pediatria Polska maj-czerwiec 2007, tom 82, nr 5-6.
2. Sulikowska A. Nosicielstwo nosogardłowe Streptococcus pneumoniae u dzieci do 5 roku życia w wybranych środowiskach w Warszawie. Pediatria Polska 2003; 78: 377-384
3. Bernatowska E., Szczepienia Ochronne, 2010, s.: 64-72
4.  Siegrist C.A. „B-cell responses to vaccination at the extremes of age” Nature Reviews, Immunology 2009; 9: 185-194
5.  Durbin W, zakażenia pneumokokowe, Pediatria po Dyplomie, 2006, s,3-9

CHOROBY PNEUMOKOKOWE:

Pneumokoki wywołują wiele chorób, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu dzieci oraz dorosłych.
Dzielimy je na:

1. Inwazyjne choroby pneumokokowe
2. Nieinwazyjne choroby pneumokokowe

Po zasiedleniu przez S. pneumoniae górnych dróg oddechowych, dojść może do ciężkich zakażeń zwanych inwazyjnymi chorobami pneumokokowymi. W ich przebiegu pneumokoki znajdują się we krwi lub innym miejscu w organizmie, w którym nie powinno ich być. Zakażenia inwazyjne charakteryzują się zwykle znacznym nasileniem i mogą obejmować narządy wewnętrzne.

Do najczęstszych zakażeń inwazyjnych należą:

Rzadziej występujące inwazyjne zakażenia, które mogą być spowodowane przez pneumokoki to zapalenie wyrostka robaczkowego, kości i szpiku, stawów, pęcherzyka żółciowego, wsierdzia, osierdzia, jądra, najądrza, ślinianek, prostaty, jajowodu, otrzewnej
Pneumokoki mogą wywoływać również mniej poważne, ale bardzo często występujące nieinwazyjne choroby pneumokokowe.

Do najczęstszych zakażeń nieinwazyjnych należą :

Durbin W. J. „Zakażenia pneumokokowe” Pediatria Po Dyplomie, Przedruk 2006: 3-9 

ZACHOROWANIA W POLSCE

 Badania zapadalności na inwazyjną chorobę pneumokokową u dzieci do 5 lat w Polsce wykazały występowanie inwazyjnej choroby pneumokokowej w grupie dzieci w wieku 0-5 lat z częstością 17,6 na 100 000, w tym u dzieci do 2 roku życia 19 na 100 000.¹

Ocenia się, że powyższe dane mogą być nawet kilkakrotnie niedoszacowane. Dane te opierają się na wynikach posiewów krwi, a więc nie uwzględniają tych dzieci, u których nie pobrano materiału na posiew albo zrobiono to już po rozpoczęciu podawania antybiotyku (aby nie opóźniać leczenia ratującego życie). Po uprzednim podaniu antybiotyku wynik badania może nie wykazać już obecności pneumokoka, mimo że był on przyczyną zakażenia. Dlatego wszystkie te dane są zaniżone w stosunku do rzeczywistej liczby zakażeń pneumokokiem.¹

Potwierdzają to najnowsze szacunkowe dane WHO (2010), według których rocznie w Polsce zapada na inwazyjną chorobę pneumomokokową 25 razy więcej dzieci, tj. od 11 666 do 14 565 dzieci, z których od 28 do 71 umiera. Tak znaczące niedoszacowanie wynika m.in. ze wspomnianego niepobierania przez lekarzy materiału do badań bakteriologicznych.²

1. Grzesiowski P. “Inwazyjna choroba pneumokokowa u dzieci do 5 r.ż. w Polsce”, Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2008 Sep;27(9):883-5.
2. „Szczepienia ochronne”, Bernatowska E (Warszawa, 2010), str.64

OPORNOŚĆ NA ANTYBIOTYKI

W ostatnich latach coraz większym problemem staje się oporność pneumokoków na różne grupy antybiotyków, co znacznie utrudnia leczenie chorób zakaźnych wywoływanych przez te bakterie.¹

Nadmierne i nieprawidłowe stosowanie antybiotyków prowadzi do nieskuteczności leczenia lekami, które w przeszłości skutecznie likwidowały proces chorobowy.²

Drobnoustroje chorobotwórcze wytwarzają oporność na środki przeciwbakteryjne w procesie znanym jako selekcja naturalna. Kiedy populacja bakterii wystawiona zostanie na działanie antybiotyku, większość wrażliwych drobnoustrojów obumrze, zostaną jedynie osobniki oporne na działanie leku.²

Uodparnianie się bakterii na antybiotyki to naturalny, niemożliwy do zahamowania proces, nasilony głównie przez nadużywanie i nieprawidłowe stosowanie środków przeciwbakteryjnych w leczeniu chorób u ludzi. Zachorowania na skutek zakażeń szczepami opornymi to zjawisko narastające.²

Kilka dziesięcioleci temu wszystkie pneumokoki były wrażliwe na antybiotyki. Obecnie wiele z nich jest opornych, w związku z czym choroby, powodowane przez pneumokoki, stają się z roku na rok coraz trudniejsze w leczeniu.¹
Największym problemem jest narastanie oporności pneumokoków na penicylinę. W Polsce średnio 31% pneumokoków izolowanych od chorych z zakażeniami układu oddechowego jest opornych na penicylinę. ³ 

1 Zalecenia Polskiej Grupy Roboczej ds ICHP u dzieci Pediatria Polska 2007, 82(5-6):485-491
2. Lynch JP 3rd, Zhanel GG. Streptococcus pneumoniae: epidemiology and risk factors, evolution of antimicrobial resistance, and impact of vaccines. Curr Opin Pulm Med. 2010 May;16(3):217-25.
3 Grzesiowski P. “Inwazyjna choroba pneumokokowa u dzieci do 5 r.ż. w Polsce”, Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2008 Sep;27(9):883-5.

POWIKŁANIA POGRYPOWE

Najczęstszą przyczyną wszystkich bakteryjnych powikłań pogrypowych są pneumokoki, które powszechnie występują u dzieci.

Lekarze alarmują: grupą szczególnie narażoną na te groźne powikłania są dzieci, których układ odpornościowy jest słabszy niż dorosłego człowieka. 

Większość osób przechodzi grypę łagodnie, jednak młodsze dzieci (poniżej 6 r.ż.) i osoby po 60 r.ż. są szczególnie narażone na powikłania związane z wtórnymi zakażeniami bakteryjnymi. Najczęściej wywołują je pneumokoki. Powodują zapalenia płuc, ropne zapalenia zatok oraz ropne zapalenia ucha środkowego.¹

Jak wykazano w badaniach, wirus grypy ułatwia nadążenie pneumokokiem, który często zasiedla jamę nosowo-gardłową dzieci. Ponadto, wirus grypy blokuje istotny szlak odpornościowy, umożliwiając pneumokokom szybką inwazję.

Powikłania pogrypowe są częstą przyczyną hospitalizacji.²
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania pneumokokowym powikłaniom pogrypowym są szczepienia szczepionką o szerokim spektrum wskazań, szczególnie w zakresie inwazyjnych i nieinwazyjnych zapaleń płuc.

„Bakteryjne powikłania pogrypowe u dzieci są kolejnym argumentem za powszechnymi szczepieniami przeciw pneumokokom, szczególnie w pierwszym półroczu życia, kiedy nie można jeszcze podać szczepionki przeciw grypie. Nie w pełni wykształcona odporność u niemowląt oraz fakt, że często chorują na grypę, która, jak wykazały badania, w szczególny sposób toruje drogę pneumokokom, są kolejnymi argumentami za rozpoczynaniem tych szczepień u najmłodszych dzieci ”. – mówi dr Paweł Grzesiowski, ekspert ds. szczepień.

Same szczepienia przeciw pneumokokom nie chronią przed grypą, natomiast zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań w postaci zakażeń pneumokokowych.²

Broszura informacyjna pneumokoki

1. Peltola VT, Boyd KL, McAuley JL, Rehg JE, McCullers JA.Bacterial sinusitis and otitis media following influenza virus infection in ferrets. Infect Immun. 2006 May;74(5):2562-7.
2. Klugman KP, Chien YW, Madhi SA. Pneumococcal pneumonia and influenza: a deadly combination.Vaccine. 2009 Aug 21;27 Suppl 3:C9-C14.